لکوپلاکیا لثه: علل، تشخیص +راهکارهای درمان

شاید برایتان پیش آمده باشد که متوجه لکه‌های سفید یا خاکستری رنگی روی لثه‌های خود شده باشید که با مسواک زدن هم از بین نمی‌روند. این عارضه که در اصطلاح پزشکی به آن لکوپلاکیا لثه گفته می‌شود، می‌تواند نشانه‌ای از تحریک بافت لثه باشد و نیازمند توجه و بررسی دقیق است. در این نوشته از سایت دکتر احسان بیرنگ، بهترین جراح لثه در تهران ،به طور جامع به بررسی این موضوع، علل ایجاد، نحوه تشخیص و روش‌های درمانی آن می‌پردازیم.

لکوپلاکیا لثه چیست؟

لکوپلاکیا لثه به ظهور لکه‌های سفید یا خاکستری رنگ اطلاق می‌شود که به طور غیرقابل پاک شدن بر روی بافت لثه و گاهی اوقات سایر قسمت‌های دهان ظاهر می‌شوند. این لکه‌ها ناشی از تحریک مزمن بافت‌های دهانی بوده و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌توانند خطرناک باشند. اهمیت شناخت این عارضه در این است که برخی از انواع آن می‌توانند در طول زمان به سرطان دهان تبدیل شوند.

تفاوت لکوپلاکیا لثه با آفت و برفک دهان

نکات کلیدی برای تشخیص:

• آزمایش ساده: اگر لکه سفید با گاز استریل پاک شود → احتمالاً برفک است

• حاشیه قرمز: اگر لکه سفید با هاله قرمز همراه است → احتمالاً آفت است

• سابقه مصرف دخانیات: اگر بیمار سیگاری است و لکه‌ها پاک نمی‌شوند → احتمال لکوپلاکیا بالاست

چه زمانی باید به دندانپزشک مراجعه کرد؟

• اگر لکه سفید بیش از ۲ هفته باقی بماند

• اگر ضایعه به تدریج در حال گسترش است

• اگر همراه با سفت شدگی، خونریزی یا درد باشد

• اگر سابقه مصرف دخانیات یا الکل دارید

هشدار: خوددرمانی نکنید! استفاده نابجا از داروهای ضدقارچ یا درمان‌های خانگی ممکن است وضعیت را بدتر کند. تشخیص قطعی فقط توسط دندانپزشک یا متخصص بیماری‌های دهان امکان‌پذیر است.

چه عواملی باعث ایجاد لکوپلاکیا لثه می‌شوند؟

عوامل متعددی می‌توانند در بروز لکوپلاکیا لثه نقش داشته باشند. شناخت این عوامل می‌تواند به پیشگیری و مدیریت بهتر این عارضه کمک کند:

۱. محصولات تنباکو و دخانیات

• مصرف دخانیات به عنوان اصلی‌ترین عامل خطر شناخته شده و به طور مستقیم بر ضخامت و ساختار بافت لثه تأثیر می‌گذارد.

۲. تحریکات مکانیکی

• دندان‌های تیز یا شکسته: لبه‌های تیز دندان‌ها می‌توانند به طور مداوم لثه و زبان را تحریک کنند.
• پروتزهای نامناسب: دندان‌های مصنوعی، روکش‌ها یا براکت‌های دندانی که به درستی تنظیم نشده‌اند، می‌توانند باعث سایش و تحریک لثه شوند.
• تروماهای مکرر: عادت‌هایی مانند گاز گرفتن لب یا گونه و یا اصطکاک ناشی از برخی درمان‌های دندانپزشکی نیز می‌توانند در بروز لکوپلاکیا نقش داشته باشند.

۳. عوامل مرتبط با سیستم ایمنی

• ویروس پاپیلومای انسانی (HPV): برخی از انواع HPV با موارد لکوپلاکیا، به ویژه در نواحی غیر تناسلی، مرتبط دانسته شده‌اند.
• HIV/AIDS: ضعف سیستم ایمنی در این بیماران می‌تواند آن‌ها را در برابر لکوپلاکیا آسیب‌پذیرتر کند.
• شیمی درمانی و مصرف استروئیدها: این درمان‌ها می‌توانند ایمنی موضعی دهان را کاهش دهند.

۴. عوامل التهابی و شیمیایی

• مصرف الکل: الکل می‌تواند اثرات مخرب تنباکو را تشدید کرده و خطر ابتلا به لکوپلاکیا را افزایش دهد.
• سوختگی‌های مکرر: مصرف مداوم غذاها یا نوشیدنی‌های بسیار داغ می‌تواند به بافت لثه آسیب برساند.
• مواد سفید کننده دندان: استفاده بیش از حد از مواد شیمیایی قوی سفید کننده ممکن است باعث تحریک لثه شود.

۵. کمبودهای تغذیه‌ای و هورمونی

• کمبود ویتامین A و B: این کمبودها می‌توانند در روند ترمیم مخاط دهان اختلال ایجاد کنند.
• اختلالات هورمونی: در موارد نادر، کمبود هورمون‌های جنسی نیز ممکن است نقش داشته باشد.

۶. عوامل محیطی و رفتاری

• قرارگیری در معرض نور خورشید: اگرچه لکوپلاکیا بیشتر در داخل دهان دیده می‌شود، قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید می‌تواند خطر لکوپلاکیای لب را افزایش دهد.
• جویدن برگ‌های محرک: در برخی فرهنگ‌ها، جویدن موادی مانند برگ فوفل می‌تواند باعث تحریک مخاط دهان شود.

۷. سایر عوامل

• بهداشت ضعیف دهان: عدم رعایت بهداشت دهان و تجمع پلاک می‌تواند منجر به التهاب لثه و افزایش خطر لکوپلاکیا شود.
• استعداد ژنتیکی: احتمالاً عوامل ژنتیکی نیز در نحوه پاسخ افراد به محرک‌های مختلف نقش دارند.

در برخی موارد نادر، لکوپلاکیا لثه ممکن است بدون هیچ دلیل مشخصی ظاهر شود که در این صورت، بررسی‌های دقیق‌تر توسط پزشک ضروری است.

بیشتر بدانید: 5 علت سفید شدن لثه بعد از ایمپلنت و راه های درمان آن

انواع لکوپلاکیا لثه و تظاهرات بالینی آن‌ها

لکوپلاکیا بر اساس ظاهر و میزان خطر تبدیل شدن به سرطان دهان به چند نوع اصلی تقسیم می‌شود:

• لکوپلاکیا هموژنوس: این نوع به صورت پلاک‌های سفید یکدست با سطحی صاف یا چروکیده ظاهر می‌شود. خطر تبدیل شدن آن به سرطان نسبتاً پایین (۲-۴٪) است و شایع‌ترین نوع لکوپلاکیا (۹۲-۹۶٪ موارد) به شمار می‌رود.
• لکوپلاکیا منقوط (غیرهموژنوس): این نوع ترکیبی از لکه‌های سفید و قرمز است و احتمال بدخیمی آن به طور قابل توجهی بالاتر (۲۰-۳۰٪) از نوع هموژنوس است.
• لکوپلاکیا پرولیفراتیو وروکوز: این نوع به صورت ضایعات برجسته و سفید رنگ با ظاهری زگیل مانند ظاهر می‌شود و بالاترین خطر تبدیل شدن به سرطان دهان (۳۰-۴۰٪) را دارد.

چگونه لکوپلاکیا لثه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص لکوپلاکیا لثه معمولاً از طریق مراحل زیر صورت می‌گیرد:

• معاینه بالینی: دندانپزشک با بررسی دقیق دهان و لثه‌ها، لکه‌های سفید غیرقابل تراشیدن را شناسایی می‌کند.
• بیوپسی: برای تشخیص قطعی و تعیین میزان تغییرات سلولی (دیسپلازی اپیتلیال) و رد احتمال بدخیمی، نمونه کوچکی از بافت ضایعه برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.
• تست‌های تکمیلی: در موارد خاص، ممکن است از رنگ‌آمیزی‌های قارچی برای تشخیص عفونت کاندیدا و یا تست PCR برای تشخیص ویروس HPV استفاده شود.

راهکارهای درمان و مدیریت لکوپلاکیا لثه

درمان لکوپلاکیا لثه بستگی به نوع، اندازه، محل ضایعه و همچنین وضعیت سلامت کلی بیمار دارد. رویکردهای درمانی معمولاً شامل موارد زیر است:

• حذف عوامل محرک: اولین و مهم‌ترین قدم، شناسایی و حذف هرگونه عامل تحریک کننده است. این شامل ترک مصرف دخانیات، اصلاح پروتزهای دندانی نامناسب و رفع نواحی تیز دندان‌ها می‌شود.
• جراحی: برداشت کامل ضایعه از طریق جراحی با تیغ یا لیزر CO₂، به ویژه در انواع منقوط و پرولیفراتیو، یک روش درمانی رایج است.
• دارودرمانی:
  • رتینوئیدهای موضعی یا خوراکی: در موارد گسترده‌تر ممکن است از این داروها استفاده شود.
  • داروهای ضد قارچ: در صورتی که عفونت قارچی کاندیدا نیز وجود داشته باشد، داروهای ضد قارچ تجویز می‌شوند.
• پایش منظم: پس از درمان، معاینات دوره‌ای هر ۳ تا ۶ ماه برای بررسی احتمال عود یا بدخیمی ضروری است.

چگونه می‌توان از لکوپلاکیا لثه پیشگیری کرد؟

پیشگیری همواره بهتر از درمان است. با رعایت نکات زیر می‌توان خطر ابتلا به لکوپلاکیا لثه را به طور قابل توجهی کاهش داد:

• رعایت بهداشت دهان و دندان: مسواک زدن منظم (حداقل دو بار در روز) و استفاده از نخ دندان به حفظ سلامت لثه‌ها کمک می‌کند.
• اجتناب از عوامل خطر: ترک یا محدود کردن مصرف دخانیات و الکل از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است.
• مراجعه منظم به دندانپزشک: معاینات دوره‌ای (هر ۶ ماه یکبار) به تشخیص زودهنگام هرگونه ضایعه در دهان کمک می‌کند.
• اصلاح مشکلات دندانی: ترمیم دندان‌های شکسته یا تیز و تنظیم پروتزهای نامناسب از تحریک مزمن لثه جلوگیری می‌کند.
• تغذیه مناسب: مصرف یک رژیم غذایی متعادل و غنی از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها به سلامت کلی دهان کمک می‌کند.

چشم انداز بالینی لکوپلاکیا لثه

در صورت تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، پیش آگهی لکوپلاکیا لثه معمولاً مطلوب است. با این حال، به ویژه در انواع غیرهموژنوس و پرولیفراتیو، خطر تبدیل شدن به سرطان دهان وجود دارد و نیازمند نظارت مستمر پزشکی است. بیماران مبتلا به لکوپلاکیا باید در صورت مشاهده هرگونه تغییر در اندازه، رنگ یا بروز علائمی مانند خونریزی یا درد، فوراً به دندانپزشک خود مراجعه کنند.

نتیجه‌گیری و توصیه‌های پایانی

لکوپلاکیا لثه یک ضایعه مهم دهانی است که نیاز به توجه و پیگیری دقیق دارد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از پیشرفت به سمت ضایعات بدخیم جلوگیری کند. در صورت مشاهده هرگونه لکه سفید روی لثه که بیش از دو هفته باقی بماند، مراجعه به دندانپزشک متخصص ضروری است.

توصیه می‌شود:

• از معاینات منظم دندانپزشکی غافل نشوید
• عوامل خطر مانند مصرف دخانیات را حذف کنید
• بهداشت دهان و دندان را به دقت رعایت نمایید
• در صورت تشخیص لکوپلاکیا، برنامه پیگیری پزشک را دقیقاً اجرا کنید

با رعایت این موارد، می‌توانید سلامت دهان و دندان خود را حفظ کرده و از عوارض جدی لکوپلاکیا پیشگیری نمایید.

سوالات متداول در مورد لکوپلاکیا روی  لثه

1. آیا لکه‌های سفید روی لثه همیشه نشانه لکوپلاکیا هستند؟

خیر. شرایط دیگری مانند برفک دهان، لیکن پلان یا واکنش‌های آلرژیک نیز می‌توانند باعث ایجاد لکه‌های سفید شوند. تشخیص دقیق باید توسط دندانپزشک انجام شود.

2. آیا لکوپلاکیا لثه دردناک است؟

معمولاً لکوپلاکیا در مراحل اولیه بدون درد است، اما در موارد پیشرفته یا هنگام تحریک می‌تواند باعث ناراحتی یا سوزش شود.

3. مدت زمان درمان لکوپلاکیا چقدر است؟

مدت درمان بستگی به وسعت ضایعه، روش درمانی و پاسخ فرد به درمان دارد. معمولاً پیگیری تا 2 سال پس از درمان توصیه می‌شود.

4. آیا لکوپلاکیا قابل درمان قطعی است؟

بله، با تشخیص به موقع و درمان مناسب، بسیاری از موارد لکوپلاکیا قابل درمان هستند. اما احتمال عود وجود دارد، به ویژه اگر عوامل خطر ادامه یابند.