گرفتگی فک (تریسموس): علل، علائم و بهترین روش‌های درمان

گرفتگی فک یا تریسموس یک مشکل رایج اما نگران‌کننده است که می‌تواند توانایی باز کردن دهان را به‌طور قابل‌توجهی محدود کند. این مشکل ممکن است به دلایل مختلفی از جمله عفونت‌ها، آسیب‌های فیزیکی، یا مسائل دندان‌پزشکی ایجاد شود. گرفتگی فک نه‌تنها باعث درد و ناراحتی می‌شود، بلکه می‌تواند بر عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد نیز تأثیر بگذارد.

در این مقاله از سایت دکتر احسان بیرنگ، بهترین متخصص جراحی لثه در تهران، به بررسی علت‌ها، روش‌های تشخیص و درمان، و همچنین راهکارهای پیشگیری از این مشکل خواهیم پرداخت. پس تا انتهای این نوشتار با ما همراه باشید.

گرفتگی فک (تریسموس)چیست ؟

گرفتگی فک، که به نام تریسموس نیز شناخته می‌شود، به حالتی اطلاق می‌شود که در آن عضلات فک به طور غیرارادی دچار انقباض می‌شوند و حرکت طبیعی فک به شدت محدود می‌شود. این وضعیت باعث می‌شود که دهان به طور کامل باز نشود و انجام کارهایی مانند خوردن، صحبت کردن، و حتی نفس کشیدن دشوار شود.

علائم گرفتگی فک

گرفتگی فک با مجموعه‌ای از علائم مشخص می‌شود که تقریباً در همه افراد مبتلا به این مشکل مشاهده می‌شود. این علائم می‌توانند به صورت مستقیم ناشی از قفل شدن فک باشند یا به دلیل درد و ناراحتی ایجاد شده، تأثیرات گسترده‌تری بر زندگی فرد داشته باشند:

ناتوانی در باز کردن کامل دهان: یکی از نشانه‌های اولیه گرفتگی فک، محدودیت در باز کردن دهان است.

• مشکل در صحبت کردن: گرفتگی فک می‌تواند باعث اختلال در تکلم شود، به‌ویژه زمانی که فک به‌سختی حرکت می‌کند.
• درد و سفتی در فک یا صورت: این حالت باعث ایجاد ناراحتی شدید در منطقه فک و صورت می‌شود.
• مشکل در جویدن غذا: به خصوص هنگام مصرف غذاهای سفت یا جامد، جویدن به یک چالش تبدیل می‌شود.
• گوش درد: این علائم می‌تواند به دلیل فشار یا تنش عضلات فک به ناحیه گوش منتقل شود.
• سردرد و خستگی: افراد ممکن است سردردهای عصبی و احساس خستگی مفرط را تجربه کنند.
• حساسیت به حرکت: حتی کوچک‌ترین حرکت فک می‌تواند باعث ایجاد درد شود.
• ایجاد صدا در فک: هنگام باز و بسته کردن دهان، ممکن است صدای کلیک یا ترکیدگی شنیده شود.
• دندان‌درد: دردهای ناشی از گرفتگی فک ممکن است به دندان‌ها نیز سرایت کند.
• مشکلات بینایی: در موارد شدید، مشکلات بینایی نیز ممکن است رخ دهد.
• احساس کسالت: احساس کسالت و ناتوانی در تمرکز نیز از علائم شایع است.

این علائم می‌توانند به شدت زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهند و نیاز به درمان و مدیریت مناسب دارند.

علت گرفتگی فک چیست؟

علل گرفتگی فک شامل موارد زیر است:

1. اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ): این اختلالات باعث التهاب و درد در مفصل فک می‌شوند و می‌توانند به اسپاسم عضلانی و قفل شدن فک منجر شوند.
2. آسیب‌ها و ضربات: تروما به فک، مانند شکستگی یا آسیب در نتیجه جراحی دندان، می‌تواند منجر به قفل شدن فک شود.
3. التهاب و عفونت‌ها: شرایطی مانند پریکورونیت، آرتریت، یا عفونت‌های دهانی می‌توانند باعث التهاب و اسپاسم در عضلات فک شوند.
4. داروها: برخی داروها، به ویژه آنهایی که عملکرد عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، می‌توانند به عنوان عارضه جانبی باعث اسپاسم فک شوند.
5. کزاز (Tetanus): این عفونت باکتریایی شدید یکی از علل اصلی گرفتگی فک است، هرچند به دلیل واکسیناسیون کمتر شایع است.
6. سرطان و درمان‌های آن: سرطان‌های سر و گردن و درمان‌هایی مانند پرتودرمانی می‌توانند باعث آسیب به فک و در نتیجه قفل شدن آن شوند.
7. جراحی‌های دندان‌پزشکی: پس از جراحی‌های دهان، به خصوص جراحی‌های سنگین مانند جراحی دندان عقل، احتمال گرفتگی فک وجود دارد.

چه کسانی بیشتر دچار گرفتگی فک می‌شوند؟

افراد مختلف ممکن است در معرض خطر گرفتگی فک قرار بگیرند، اما گروه‌های زیر بیشتر احتمال دارد که این مشکل را تجربه کنند:

1. افراد با سابقه اختلالات TMJ: کسانی که دچار مشکلات مفصل گیجگاهی فکی هستند، به ویژه کسانی که از درد مزمن فک یا دندان‌قروچه رنج می‌برند.
2. افراد تحت استرس شدید: استرس می‌تواند باعث تنش عضلانی شود که به گرفتگی عضلات فک منجر می‌شود.
3. کسانی که جراحی دندان (مانند کشیدن دندان عقل) داشته‌اند: پس از جراحی دندان، به ویژه جراحی‌های پیچیده، احتمال اسپاسم و گرفتگی فک افزایش می‌یابد.
4. کسانی که ضربه به فک یا صورت تجربه کرده‌اند: افرادی که دچار آسیب‌های فیزیکی به ناحیه فک یا صورت شده‌اند، مانند تصادفات یا ورزش‌های رزمی.
5. افراد مسن: با افزایش سن، خطر ابتلا به آرتروز و دیگر مشکلات مفصلی افزایش می‌یابد که می‌تواند به گرفتگی فک منجر شود.
6. کسانی که از برخی داروها استفاده می‌کنند: مصرف داروهایی مانند داروهای ضد تهوع یا ضد روان‌پریشی ممکن است باعث اسپاسم عضلانی شود.

گرفتگی فک چطور تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص گرفتگی فک نیازمند ارزیابی دقیق توسط یک متخصص است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• معاینه بالینی: پزشک یا دندانپزشک با معاینه فیزیکی فک و بررسی علائم مانند درد، محدودیت در حرکت، یا صدای کلیک در مفصل فک، می‌تواند به تشخیص اولیه برسد.
• تصویربرداری: برای بررسی دقیق‌تر ساختارهای داخلی فک، ممکن است از رادیوگرافی، ام‌آر‌آی (MRI)، یا سی‌تی‌اسکن (CT) استفاده شود. این روش‌ها به تشخیص مشکلات مفصلی یا آسیب‌های استخوانی کمک می‌کنند.
• بررسی سابقه پزشکی: پزشک ممکن است سوالاتی درباره سابقه پزشکی فرد، از جمله آسیب‌های گذشته، جراحی‌های دندان، یا مصرف داروها بپرسد تا علت احتمالی گرفتگی فک را مشخص کند.
• آزمایش‌های عملکردی: در برخی موارد، ممکن است آزمایش‌های عملکردی برای بررسی قدرت و دامنه حرکت عضلات فک انجام شود.

راه‌های درمان تریسموس فک (قفل شدن فک)

برای درمان مشکل گرفتگی فک معمولا از روش های زیر استفاده می کنند:

تمرینات کششی فک

 تمرینات کششی می‌توانند به آرامی فک را باز و بسته کنند و از شدت قفل شدن آن بکاهند. این تمرینات شامل باز کردن دهان تا حد امکان و نگه داشتن آن برای چند ثانیه، سپس بستن دهان و تکرار این حرکت به طور منظم است. انجام این تمرینات به تدریج عضلات فک را شل کرده و انعطاف‌پذیری آن‌ها را افزایش می‌دهد.

ماساژ درمانی

 ماساژ عضلات فک و نواحی اطراف آن می‌تواند به تسکین تنش و کاهش درد کمک کند. استفاده از تکنیک‌های ماساژ دایره‌ای روی عضلات جونده و گردن می‌تواند به آرامش عضلات و کاهش اسپاسم منجر شود.

درمان دارویی

 استفاده از داروهای مسکن و شل‌کننده‌های عضلانی که توسط پزشک تجویز می‌شوند، می‌تواند به کاهش درد و جلوگیری از قفل شدن بیشتر فک کمک کند. داروهای ضدالتهابی نیز ممکن است در کاهش التهاب و تورم فک موثر باشند.

فیزیوتراپی

 فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند از تکنیک‌های مختلفی مانند کشش دستی، ماساژ و حرکات اصلاحی استفاده کنند تا به بهبود حرکت فک کمک کنند. فیزیوتراپی به بازگشت عملکرد طبیعی فک و کاهش درد کمک می‌کند.

تغییر رژیم غذایی

 در دوران تریسموس، مصرف غذاهای نرم و مایع مانند سوپ‌ها، پوره‌ها و نوشیدنی‌های مغذی توصیه می‌شود. این کار باعث می‌شود که فک فشار کمتری تحمل کند و به تدریج بهبود یابد.

گرما درمانی

 استفاده از کمپرس گرم یا حوله گرم بر روی ناحیه فک می‌تواند به شل شدن عضلات و افزایش جریان خون در این ناحیه کمک کند. این روش باعث کاهش درد و التهاب می‌شود و عضلات فک را آرام می‌کند.

راه‌های درمان تریسموس فک در خانه

برای کاهش درد و ناراحتی گرفتگی فک در خانه می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• تمرینات روزانه فک: در خانه، تمرینات کششی ساده‌ای که فک را باز و بسته می‌کنند، می‌توانند به بهبود وضعیت کمک کنند. این تمرینات را چندین بار در روز تکرار کنید تا عضلات فک به تدریج شل شوند.
• استفاده از گرما و سرما: اعمال متناوب گرما و سرما بر روی فک می‌تواند به کاهش درد و اسپاسم کمک کند. استفاده از یک حوله گرم یا بسته یخ روی فک برای چند دقیقه می‌تواند تنش عضلات را کاهش دهد.
• مصرف منیزیم: منیزیم یک ماده معدنی است که به آرامش عضلات و کاهش اسپاسم کمک می‌کند. مصرف مکمل‌های منیزیم یا غذاهای غنی از این ماده مانند مغزها و سبزیجات برگ‌سبز می‌تواند مفید باشد.
• محدود کردن استرس: استرس می‌تواند علائم تریسموس را تشدید کند. تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن، تنفس عمیق، و یوگا می‌توانند به کاهش تنش در عضلات فک و بهبود علائم کمک کنند.
• خودداری از مصرف کافئین و غذاهای سخت: مصرف کافئین می‌تواند باعث افزایش تنش عضلات شود و علائم تریسموس را تشدید کند. همچنین باید از خوردن غذاهای سفت که به فک فشار می‌آورند، خودداری کرد.

این روش‌های درمانی، چه در خانه و چه تحت نظر پزشک، می‌توانند به تدریج علائم تریسموس را کاهش دهند و به بازگشت حرکت طبیعی فک کمک کنند.

تمرینات فیزیکی برای کاهش علائم تریسموس

تمرینات زیر به شما کمک می‌کند تا با کشش فک، التهاب و درد ناشی از تریسموس را کاهش دهید:

•  تمرین باز کردن دهان: دهان خود را تا حد امکان باز کنید و ۱۰ ثانیه در همان حالت نگه دارید. سپس دهان را ببندید. این تمرین را ۵ بار تکرار کنید.
•  تمرین حرکت جانبی فک: دهان خود را باز کرده، فک را به سمت راست حرکت دهید و سپس ببندید. این حرکت را ۵ بار تکرار کنید و سپس همین کار را برای سمت چپ انجام دهید.
•  تمرینات گردن: گردن خود را به جلو، عقب، چپ و راست بکشید. همچنین گوش خود را به سمت شانه حرکت دهید و ۲۰ تا ۳۰ ثانیه در همان وضعیت نگه دارید. این تمرینات را ۵ بار در هر طرف تکرار کنید.

علت گرفتگی فک هنگام خمیازه

گرفتگی فک هنگام خمیازه زدن معمولاً به دلیل فشار زیاد بر روی عضلات فک و مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) رخ می‌دهد. وقتی دهان بیش از حد باز می‌شود، مانند هنگام خمیازه زدن، ممکن است عضلات فک دچار اسپاسم یا گرفتگی شوند. این مسئله می‌تواند به علت عواملی مانند فشار عصبی، آسیب‌دیدگی قبلی، یا اختلالات TMJ باشد که باعث التهاب و درد در این ناحیه می‌شود.

علت گرفتگی فک هنگام غذا خوردن

گرفتگی فک هنگام غذا خوردن ممکن است به دلیل فشار زیاد و مکرر بر روی عضلات فک و مفصل TMJ رخ دهد. این فشار می‌تواند به دلیل جویدن غذاهای سخت، استفاده نادرست از دندان‌ها، یا دندان قروچه کردن (براکسیسم) باشد. در مواردی، اختلالات مفصل گیجگاهی فکی و التهابات مربوط به آن نیز می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند. علاوه بر این، برخی شرایط مانند اضطراب و استرس نیز می‌توانند موجب افزایش تنش در عضلات فک و در نتیجه گرفتگی آن‌ها شوند.

آیا گرفتگی فک با اسپاسم متفاوت است؟

بله، گرفتگی فک و اسپاسم فک به هم مرتبط هستند، اما تفاوت‌های جزئی نیز دارند. گرفتگی فک به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن فرد نمی‌تواند به‌طور کامل دهان خود را باز یا بسته کند، معمولاً به دلیل مشکلاتی در مفصل گیجگاهی فکی یا عضلات اطراف آن. این مشکل می‌تواند به‌صورت ناگهانی یا تدریجی رخ دهد و می‌تواند ناشی از علل مختلفی مانند آسیب‌های فیزیکی، التهاب، یا عفونت باشد.

اسپاسم فک به انقباضات ناگهانی و غیرقابل‌کنترل عضلات فک اشاره دارد. این مشکل می‌تواند باعث گرفتگی موقت فک شود، اما خود اسپاسم معمولاً کوتاه‌مدت است و پس از رفع انقباض عضلات، فک به حالت طبیعی بازمی‌گردد.

برای گرفتگی فک چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در برخی موارد، گرفتگی فک ممکن است خودبه‌خود بهبود یابد یا با اقدامات ساده‌ای مانند استراحت و استفاده از کمپرس گرم کنترل شود. با این حال، در شرایط زیر بهتر است به پزشک مراجعه کنید:

• درد شدید و مداوم: اگر گرفتگی فک با درد شدید و مداومی همراه است که با داروهای مسکن معمولی کاهش نمی‌یابد.
• عدم توانایی باز یا بسته کردن دهان: اگر به‌طور کامل نمی‌توانید دهان خود را باز یا بسته کنید یا این مشکل به‌طور مداوم رخ می‌دهد.
• ورم و التهاب: وجود ورم یا التهاب در ناحیه فک که با علائم دیگری مانند تب یا احساس گرما همراه است.
• مشکل در غذا خوردن یا صحبت کردن: اگر گرفتگی فک به حدی شدید است که خوردن غذا یا صحبت کردن را برای شما دشوار می‌کند.
• عوامل خطر مانند آسیب یا جراحی: اگر سابقه‌ای از آسیب به فک، جراحی‌های دهان یا صورت دارید، و اکنون با گرفتگی فک مواجه شده‌اید.
• همراهی با علائم دیگر: اگر گرفتگی فک همراه با علائم دیگری مانند سردرد، سرگیجه، یا مشکلات دیداری رخ می‌دهد.

در این موارد، پزشک می‌تواند با انجام معاینات دقیق‌تر و در صورت نیاز تصویربرداری یا آزمایش‌های دیگر، علت دقیق گرفتگی فک را تشخیص دهد و درمان مناسب را تجویز کند.